Σαρακατσάνοι: Οι Σταυραετοί της Πίνδου

Για να μπορέσει κανείς να μάθει την ιστορία της Ελλάδας αλλά και αναπόσπαστα κομμάτια της πρέπει να μαθητεύσει πολύ. Ένα από τα πολυτιμότερα κομμάτια της είναι αυτό των Σαρακατσαναίων, μιας φυλής από τις αρχαιότερες της χώρας, αναγνωρισμένης παγκοσμίως με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τρόπους, ήθη και έθιμα. Αναμφίβολα έχουν την καλύτερη “αρχή” της νομαδικής ζωής : την αρχή της φορητότητας.
Οι Σαρακατσάνοι εντάσσονται σε μια ελληνική νομαδική φυλή της οποίας κύρια ασχολία είναι η κτηνοτροφία. Δεν έμεναν ποτέ στο ίδιο σημείο για πολύ καιρό επειδή μετέφεραν τα ζωντανά τους για να ξεχειμωνιάσουν όπως κι οι ίδιοι. Έτσι κατασκεύαζαν καλύβες-κονάκια κάθε φορά που μετακινούνταν σε καινούριο μέρος παρόλα αυτά δεν γκρέμιζαν αυτές που είχαν ήδη στήσει για να τις βρουν την επόμενη χρονιά . Ο χρόνος όμως, το κρύο και τα χιόνια αλλά και η κακοκαιρία πολλές φορές προξενούσε φθορές στις καλύβες και έτσι τις διατηρούσαν ανανεώνοντάς τες.
Η κατασκευή της καλύβας.
 
Η φυλή αυτή εκτείνεται στην Θεσσαλία, στην Ήπειρο και μέχρι τα σύνορα ης Μακεδονίας. Πιο παλιά βέβαια νομάδες αυτών είχαν περάσει και στις βαλκανικές χώρες όπως Σερβία-Βουλγαρία. Ο κύριος τόπος που συγκεντρώνονταν τα καλοκαίρι οι Σαρακατσαναίοι για να περάσουν άνοιξη και καλοκαίρι ήταν και είναι τα Άγραφα, στο γραφικό αυτό τοπίο που κάθε χαραμάδα έχει και μια διαφορετική ιστορία να μας διηγηθεί. Αυτό που τους κάνει να ξεχωρίζουν από τις άλλες “φυλές” της χώρας ήταν ότι αυτοί κράτησαν και διατήρησαν τη γλώσσα τους και την ελληνική τους καταγωγή ακλόνητες στη διαφθορά που έχει υποστεί η χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Ένα ακόμη στοιχείο της ιδιαιτερότητάς τους είναι η παραμονή τους στην αρχική τους ιδιότητα, την κτηνοτροφία, διατηρώντας ζωντανό ένα πανάρχαιο μοντέλο επιβίωσης και παραγωγής. Παραμένουν παραγωγοί πρώτων υλών σε αντίθεση με τους Βλάχους οι οποίοι ασχολήθηκαν πολύ νωρίς με το εμπόριο και τις τέχνες και απομακρύνθηκαν αρκετά από τη γη και τα ζώα.
Οι Σαρακατσάνοι ονομάζονται “ Οι Σταυραετοί της Πίνδου” . Ανέβηκαν εκεί περίπου μετά το 1381 όπου και έφτιαξαν τα πρώτα κονάκια. Ως σύμβολο διάκρισης είχαν τον φλάμπουρα με το χρώμα της φωτιάς (που ήταν και στη σημαία του Βυζαντίου). Θεωρούνται ο συνεχιστές της φρουράς του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου όπου σύμφωνα με αναφορά του Κολοκοτρώνη στον Άγγλο Ναύαρχο Άμιλτον είπε πως ο αυτοκράτορας είχε δώσει εντολή σε αυτούς ν μην παραδοθούν ποτέ στους Τούρκους -ούτε να υποταχθούν- . Έτσι και έγινε!
Ο φλάμπουρας:
 
Οι Σαρακατσάνοι στα χρόνια της κλεφτουριάς:
Ειδικότερα τον 16ο-17ο αιώνα κι καθ' όλη την διάρκεια της Τουρκοκρατίας πάνω στα Άγραφα τα παιδιά γίνονταν κλέφτες και κρατούσαν τα λεγόμενα λημέρια κοντά στους οπλαρχηγούς και στους καπετάνιους. Με δηλώσεις κατοίκων σε εκείνα τα χωριά χάρη στους κλέφτες και στους αρματολούς κατάφεραν να επιβιώσουν και να μείνουν ζωντανοί εκείνες τις εποχές οι προγονοί τους. Στην επανάσταση του 1821 τα περισσότερα ονόματα που είχαν τον πρωταγωνιστικό ρόλο και τους θυμόμαστε και μέχρι σήμερα είχαν σαρακατσάνικη καταγωγή.
Σπουδαίο ρόλο παρόλα αυτά στην απελευθέρωση τους έπαιξαν τα κλέφτικα τραγούδια, η ακουστική της μελωδίας και ο ζήλος για την διεκδίκηση της ελευθερίας τους πλούτιζαν το σαρακατσάνικο ρεπερτόριο τους.
Η επιρροή του χρόνου:
Με το πέρασμα των χρόνων και ην εξαθλίωση τω ηθών και των εθίμων από εμάς τους ίδιους η παράδοση τείνει να γίνει μια ωραία ανάμνηση, όμως στην Ελλάδα , σε όλη την έκταση της Ελλάδας από το 1980 και μετά δημιουργήθηκαν πολιτισμικοί σύλλογοι από Σαρακατσαναίους που ευελπιστούν και προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανή την φλόγα αυτή. Έτσι δημιουργήθηκε η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Σαρακατσαναίων, η οποία είναι υπεύθυνη για το συντονισμό όλων των Συλλόγων Σαρακατσαναίων. Η Ομοσπονδία είναι αυτή που διοργανώνει τουλάχιστον τρεις συγκεντρώσεις μέσα στο χρόνο με πανελλαδικό χαρακτήρα, τα γνωστά ανταμώματα. Το πιο ξακουστό αντάμωμα είναι αυτό στο Περτούλι Τρικάλων που γίνεται κάθε χρόνο μέσα Ιουνίου συνήθως το τελευταίο σαββατοκύριακο του μήνα. Η επιλογή των τοποθεσιών δεν είναι καθόλου τυχαία καθώς ήταν τα παλαιότερα τοπία που διάλεγαν για να ξεχειμωνιάζουν αλλά και για η σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ τους οι Σαρακατσάνοι.

Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Σαρακατσαναίων και το αντάμωμα στο Περτούλι Τρικάλων. Στη φωνογραφία φαίνονται όλοι οι σύλλογοι να χορεύουν παραδοσιακά σαρακατσάνικα τραγούδια με τη συνοδεία γνήσιας σαρακατσάνικης ορχήστρας.

Μιας και μιλάμε για συλλόγους ένας από τους πιο δραστήριους συλλόγους είναι ο Σύλλογος Σαρακατσαναίων Βάλτου Ξηρομέρου Ευρυτανίας “Οι Σταυραετοί των Αγράφων” που εδρεύει στο Αγρίνιο Αιτωλοακαρνανίας αριθμεί 1000 μέλη, διαθέτει πλούσια δανειστική βιβλιοθήκη και έχει παρουσιάσει αρκετά δρώμενα όσο αφορά τη ζωή, το γάμο, το θάνατο. Η χοροδιδάσκαλος του Συλλόγου κα Αγλαΐα Κοντονάσιου δήλωσε ότι είναι δύσκολο στις μέρες μας να διατηρείς έναν πολιτιστικό σύλλογο για τον λόγο της απομάκρυνσης των νέων από την μάνα πατρίδα και την παράδοση, κάτι που κάποτε μας έδινε τροφή για ζωή και δύναμη να συνεχίζουμε να εξελισσόμαστε τώρα εμείς οι ίδιοι προσπαθούμε να το θάψουμε μαζί τους προγόνους μας.
Σαν Έλληνες παραμένουμε ενωμένοι και μέχρι στιγμής αντέχουμε σε αυτή την εξαθλίωση που προκαλούν “οι ξένοι” σε εμάς και παρόλες τις δυσκολίες όχι μόνο τα καταφέρνουμε αλλά βοηθάμε και τους άλλους, όπως για παράδειγμα τους μετανάστες και τους πρόσφυγες που βομβαρδίσουν με καθημερινές αφίξεις τις ακτές της χώρας μας από την Ασία. Η ιστορία επαναλαμβάνεται όπως ξέρουμε και αφού τα βγάλαμε πέρα και βγήκαμε νικητές από τόσους πολέμους , από ξένους κατακτητές έτσι θα ξεπεράσουμε άλλη μια μάχη. Τη μάχη της καταπάτησης της πίστης μας και των πιστεύων μας.
Σε προηγούμενη αναφορά η συνεχιστές της φρουράς του Αυτοκράτορα Κων/νου ορκίστηκαν ελευθερία και όχι υποδούλωση σε κανέναν κατακτητή της χώρας. Γιατί οι Σαρακατσάνοι είχαν σημαία τη λεβεντιά και το λόγο τους που τον τηρούσαν απόλυτα. Γι αυτό θα βγούμε πάλι νικητές. Γιατί πάνω από όλα είμαστε Έλληνες!